فواید آزمایش خاک کشاورزی در دو مقطع زمانی، کاملا مشخص و غیرقابل انکار است:
1) هنگامیکه زمین بکر است و گیاه یا درختی قبلا در آن نکاشته ایم. آزمایش خاک کمک می کند دید خوبی نسبت به کیفیت خاک زمین پیدا کنیم و گیاهی یا درختی را انتخاب نماییم که مناسب آن خاک باشد. طبیعتاً اینکار موجب میشود در آینده از هزینه های مرتبط با کوددهی به مقدار قابل توجهی کاسته شود که مسلما به نفع صاحب زمین خواهد بود.
2) هنگامیکه در زمین، گیاه یا درختی قبلاً کاشته ایم. در این زمان آزمایش خاک به ما کمبودها را اعلام خواهد کرد. بنابراین اگر از یک زمین دارای کشت، دنبال منافع اقتصادی هستیم لازم است با آزمایش خاک کمبودهای احتمالی آن مشخص شود. به این ترتیب با ممانعت از کوددهی فله ای و کور از خرید مقادیر قابل توجهی کود بی نیاز میشویم و هم با تغذیه دقیق گیاه و گیاه باعث میشویم کیفیت و کمیت محصولات به شدت افزایش یابد.
مراحل آزمایش خاک
نمونه برداری
بهترین روش متداول جهت نمونه برداری از مزرعه یا باغ روش زیگزاگی است. به همین منظور ابتدا زمین را به قطعات نیم هکتاری (۵۰۰۰ متر مربع) تقسیم نموده سپس نمونه بردار از یک کنج زمین وارد شده و به صورت زیگزاگی دستکم از ۱۵ تا ۲۰ نقطه (از هر قطعه) با بیل از سطح تا عمق ۳۰ سانتی متر (در مورد باغ عمق نمونه برداری 90 سانتی متر است) نمونه برداری مینماید. سپس خاکهای جمع آوری شده از عمقهای یکسان را کاملا با هم مخلوط کرده و از مخلوط حاصل یک نمونه به وزن تقریبی یک تا دو کیلوگرم جدا و در کیسه ای تمیز میریزد. این کیسه با ذکر تاریخ و مشخصات به آزمایشگاه ارسال خواهد شد. پیشنهاد می شود برای بدست آوردن نتایج دقیقتر از هر ۵۰۰۰ متر مربع یک نمونه مرکب خاک تهیه به آزمایشگاه تحویل داده شود.
زمان نمونه برداری
برای نمونه برداری و انجام آزمایش خاک، زمان مناسب اواخر فصل پاییز و اوایل فصل بهار است. اول به این دلیل که در این دوران فعالیتهای کشاورزی محدود و اندک است. دوم به این علت که در صورتیکه نتیجه آزمایش خاک، کمبود برخی عناصر را نشان بدهد فرصتی وجود دارد تا با کوددهی پاییزه و بهاره مکملهای لازم به خاک اضافه گردد.
اهم پارامترهای مورد آزمایش
pH ، EC ،ازت (نیتروژن)، فسفر،پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، سولفات، کلراید و کربنات، دانه بندی و بافت حاک، مواد یا کربن آلی، میزان آهک. شایان ذکر است که بجز موارد مهم ذکر شده، پارامترها دیگری مانند عناصر میکرو یا ریزمغذیها وجود دارد که در خاک کشاورزی قابل اندازه گیری و آزمایش هستند.
تفسیر نتایج آزمایش خاک
نتایج مندرج در گزارش آزمایشگاه را کارشناسان کشاورزی و زراعت تفسیر مینمایند. اگر قبلا گیاهی در زمین کشت نشده باشد نتیجه تفسیر این خواهد بود که چه گیاهانی برای کشت در زمین مناسب هستند. اگر قبلا گیاهی کاشته شده باشد یا کارفرمایان به دنبال کاشت گیاه خاصی باشند تفسیر آزمایش این خواهد بود که با توجه به نیاز کودی آن گیاه، افزودن چه کودی در چه دوره زمانی مناسب خواهد بود. در ادامه توضیخاتی در مورد پارامترهای مهم خاک کشاورزی ارائه می شود.
pH : همانطور که میدانیم این شاخص نشاندهنده اسیدی یا قلیایی بودن خاک است. آنچه اهمیت این پارامتر را بیشتر میکند تاثیر آن بر میزان دسترسی گیاه به عناصر مورد نیازش است. pH کمتر از ۷ نشاندهنده اسیدی بودن و بیشتر از ۷ نشاندهنده قلیایی بودن خاک می باشد. بیشتر گیاهان در pH بین ۶٫۵ تا ۷٫۵ به خوبی رشد و نمو میکنند. در جدول زیر تاثیر pH بر میزان جذب مواد غذایی قابل مشاهده است.
همانطور که در جئول بالا مشاهده میشود کمبود عناصری مانند آهن و روی می تواند در خاکهایی با pH بیش از ۸ برای همه گیاهان رخ دهد. حتی در برخی گیاهان حساس تر مانند افرا، بلوط، انگور، سیب در pH بالاتر از ۶ نیز کمبود آهن به تدریج تاثیراتش را نشان می دهد.
بافت خاک : کلاس یا طبقه خاک با این شاخص بافت مشخص می شود. خاک شنی از ذرات درشت تشکیل شده است و ظرفیت نگهداری آب اندکی دارد. در نقطه مقابل خاک شنی، خاک رس قرار دارد که ذراتش بسیار ریزاست و به همین علت مانع عبور آب میشود. بین این دو خاک نیز، خاک سیلت قرار دارد. عموماً بهترین خاک برای گیاهان خاک لومی است که ترکیبی از سه نوع خاک ذکر شده است. لازم است یادآور شویم در ایران اغلب خاک ها رس بالایی دارند و در دسته بندی خاکهای سنگین قرار می گیرند.
هدایت الکتریکی: هدایت الکتریکی یا (EC) ناشی از یونهای نمک موجود در خاک است. اهمیت هدایت الکتریکی خاک بدان جهت است که بالا بودن آن مستقیماً بر میزان رشد و نمو گیاهان اثر می گذارد. در مقیاس دسی زیمنس بر متر اگر میزان EC بین دو تا چهار باشد، رشد گیاهان حساس به شوری دچار اختلال میشود. در EC بین چهار و هشت، غالب گیاهان رشدشان مختل میشود. در EC بین هشت تا شانزده تنها گیاهان مقاوم به شوری میتوانند رشد کنند و نهایتاً در EC بیشتر از شانزده تنها دسته معدودی از گیاهان که مقاومت بسیار خوبی نسبت به شوری دارند میتوانند رشد نمایند.
درصد مواد آلی: این پارامتر که گاهی درصد کربن آلی هم عنوان میشود در حاصلخیزی خاک نقش محوری و انکار ناپذیری دارد.. در ایران بجز مناطقی مثل نوار حاشیه جنوبی دریای خزر سایر مناطق از نظر درصد مواد آلی به شدت فقیرند و معمولاً کمتر از نیم درصد مواد آلی دارند. ذکر این نکته مهم است که در یک خاک حاصلخیز حداقل باید یک درصد مواد آلی وجود داشته باشد.
ازت، فسفر و پتاسیم: این سه عنصر نقش مهمی در متابولیسم گیاهان دارند. به همین دلیل در بررسیهای کارشناسی جز نخستین پارامترهایی هستند که مورد ارزیابی قرار می گیرند. کمبود هر یک از این عناصر به شدت رشد و نمو گیاهان مزرعه و درختان باغ را تحت تاثیر قرار میدهد. به علت اهمیت آنها، کودهای حاوی این سه عنصر با عنوان کودهای ماکرو شناخته میشوند. گوگرد، کلسیم و منیزیم هم تا حدودی جز عناصر ماکرو شناخته میشوند.
ریز مغذیها: عناصر میکرو یا ریز مغذی عبارتند از آهن، منگنز، روی، بر، مولیبدن، مس. کلر و کبالت. این عناصر برخلاف عناصر ماکرو، مقدار قابل توجهی از آنها مورد نیاز گیاهان نیست. با اینحال فقدان مطلقشان هم برای گیاه مناسب نیست و لازم است در مقادیر بسیار ناچیز در خاک وجود داشته باشند.
شرایط بهینه برای هر گیاهی متفاوت است. به همین خاطر است که یک استاندارد خاک واحد برای همه گیاهان بصورت یکسان وجود ندارد. برای مثال جدول زیر مختص درخت پسته است و طبیعتا برای درختان دیگر قابل استناد نیست.
حد مطلوب غلظت عناصر غذایی در برگ پسته(ماخذ نشریه 406 موسسه تحقیقات خاک و آب)
عنصر | مقدار | واحد | عنصر | مقدار | واحد |
ازت | 2-2.5 | درصد | آهن | 110-150 | میلیگرم در کیلوگرم |
فسفر | 0.12-0.2 | درصد | منگنز | 50-80 | میلیگرم در کیلوگرم |
پتاسیم | 1.5-2 | درصد | روی | 40-50 | میلیگرم در کیلوگرم |
کلسیم | 2.5-3 | درصد | مس | 13-15 | میلیگرم در کیلوگرم |
منیزیم | 0.5-0.7 | درصد | بر | 50-60 | میلیگرم در کیلوگرم |
گوگرد | 0.3-0.5 | درصد | مولیبدن | 1-2 | میلیگرم در کیلوگرم |
آزمایش مکمل آزمایش خاک
واقعیت آن است که صرف وجود عناصر مورد نیاز گیاه در خاک الزاماً به معنای امکان جذب آنها توسط ریشه نمی باشد. به همین جهت متخصصین کشاورزی آزمایش برگ را نیز به عنوان مکملی برای آزمایش خاک به باغداران و کشاورزان توصیه میکنند. مزرعه داران و باغدارانی که با این روش اقدام به کاشت گیاه یا نهال نمایند در سالهای بعد هزینه های کمتری بابت کوددهی و سم زنی پرداخت خواهند کرد ضمن آنکه با برداشت محصول بیشتر و با کیفیت تر، منافع بیشتری نهایتا نصیبشان خواهد شد.
آزمایشگاه خاک کشاورزی شرکت دانش بنیان آرین فن آزما واقع در تهران آمادگی دارد آزمایش خاک کشاورزی، آب کشاورزی و برگ را متناسب با درخواست کارفرمایان انجام دهد. جهت هماهنگی، پیش از ارسال نمونه یا استعلام هزینه نمونه برداری و هزینه آزمایش خاک کشاورزی لطفا با ما تماس بگیرد.
صفحات مرتبط:
آزمایش آب کشاورزی ، آزمایشگاه آب ، جدول استاندارد فلزات سنگین در خاک ، فسفر خاک ، pH مناسب خاک ، اندازه گیری کربن آلی