تفسیر آزمایش آب کشاورزی

تفسیر آزمایش آب کشاورزی

آبی با کیفیت نامطلوب در دراز مدت میتواند طی چند سال بتدریج کیفیت خاک را تغییر داده و یک دشت حاصلخیز را به زمینی شوره زار تبدیل نماید. اینچنین آبی در کوتاه مدت نیز  میتواند به ریشه گیاهان آسیب بزند و میزان و کیفیت محصولات را تنزل دهد.

به همین علت کارشناسان کشاورزی پیشنهاد میدهند علاوه بر آزمایش خاک، آب مورد استفاده در مزارع و باغات هم سالانه مورد آزمایش قرار گیرد. در همین راستا در ادامه به مطالب آموزشی کوتاهی اشاره میشود که با استفاده از آنها امکان تفسیر آزمایش آب کشاورزی تا حدودی برای خوانندگان محترم فراهم میشود هرچند تاکید بر آن است که قبل از اقدامات اجرایی حتماً با کارشناسان کشاورزی زبده مشورت شود.

نمونه برداری

در موضوع آزمایش آب، اولین گام نمونه برداری است. نمونه ای که به آزمایشگاه ارسال میشود باید از نظر کیفی مشابه با آبی باشد که در آبیاری  مورد استفاده قرار می گیرد. به همین دلیل لازم است در زمان نمونه برداری به چند نکته توجه شود:
1- ظرفی که نمونه در آن ریخته میشود باید تمیز باشد و فاقد الودگیهای قبلی باشد. بطریهای آب معدنی نو معمولا برای این منظور مناسب هستند.
2- فاصله زمانی نمونه برداری تا تحویل نمونه به آزمایشگاه باید حداقل ممکن باشد. در این مورد بهتر است قبل از نمونه برداری با آزمایشگاه هماهنگی انجام شود.
3- آزمایشگاهها بصورت پیش فرض پارامترهای مهم را اندازه گیری میکنند. با اینحال اگر پارامتر خاصی اضافه بر پارامترهای پیش فرض مد نظرتان است لازم است به آزمایشگاه اعلام نمایید.

پارامترهای رایج در آنالیز آب

معمولا در آنالیز آب کشاورزی، بصورت پیش فرض پارامترهای سنجیده و گزارش میشوند:

پ هاش(pH) ، هدایت الکتریکی(EC) ، کدورت(Turbidity) ، کل جامدات محلول(TDS) ، کل جامدات معلق(TSS) ، بیکربنات(HCO3) و کربنات(CO3) ، کلر(Cl) ، سولفات(SO4)، کلسیم(Ca)، منیزیم(Mg)، سدیم(Na)، پتاسیم(K)، نیترات(NO3)، فسفات(PO4). جهت تعدادی از پارامترها که اهمیت بیشتری دارند در ادامه توضیحاتی ارائه میشود.

  pH 

pH یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر کیفیت آب مورد استفاده در آبیاری است. این پارامتر مستقیماً بر خواص خاک، سلامت گیاه و میزان جذب مواد مغذی اثر گذار است. مقدار پ هاش محدود بین اعداد 0 تا 14 است و معرف اسیدی، قلیایی یا خنثی بودن آب است. اگر عدد پ هاش 7 باشد معنایش آن است که آب خنثی است. اگر پ هاش کمتر از 7 باشد آب اسیدی و اگر بیشتر از 7 باشد آب قلیایی است. بطور معمول برای غالب گیاهان، pH آب مورد استفاده در آبیاری در محدوده 6.5 تا 7.5 به عنوان pH مطلوب محسوب می‌شود. هر چند ممکن است برخی گیاهان در pHهای بیشتر یا کمتر از محدوده ذکر شده رشد و محصول بهتری داشته باشند. پ هاش آب مورد استفاده در آبیاری وقتی اسیدی یا قلیایی باشد میتواند به تدریج پ هاش خاک را هم عوض کند. این موضوع الزاماً بد نیست اما باید مدیریت شده انجام شود.

هدایت الکتریکی

هدایت الکتریکی آب شاخصی است که میزان توانایی آب در هدایت جریان الکتریسیته را نشان میدهد. اما چرا از این شاخص در حوزه کشاورزی استفاده میشود؟ چون میزان آن ارتباط مستقیمی با غلظت نمک‌های محلول در آب دارد. به بیان دیگر هر چقدر هدایت الکتریکی یا ای سی آبی بیشتر باشد به معنای آن است که مواد محلول در آن هم بیشتر است و پس از تبخیر، جامدات بیشتری از آن آب در خاک به جای می ماند. در جدول زیر دسته بندی انواع آب با شاخص هدایت الکتریکی قابل مطالعه است.

نام دسته یا طبقه آب	غلظت نمک (میلیگرم در لیتر)	هدایت الکتریکی (میکروزیمنس بر سانتی متر )	ملاحظات
غیر شور	کمتر از 500	کمتر از 700	این آب در هر نوع بافت خاک برای آبیاری تمام گیاهان قابل استفاده است. در شرایط بارندگی کم، آبشویی زمستانه توصیه میشود
کم شور	بین 500 تا 1500	بین 700 تا 2500	در خاکهای دارای بافت سبک و متوسط بی خطر است. در خاکهای رسی، آبشویی نمکها و زهکشی باید انجام شود
لب شور	بین 1500 تا 5000	بین 2500 تا 8000	در خاکهای سبک با یکبار آبشویی زمستانه همراه باشد. در خاکهای بافت متوسط و سنگین آبشویی نمکها در هر نوبت آبیاری انجام شود و در این خاکها برای محصولات حساس به شوری بکار نرود. در مرحله جوانه زنی، حتی المقدور از آبهای غیر شور و کم شور استفاده شود.
شور	بین 5000 تا 8000	بین 8000 تا 12000	برای گیاهان حساس به شوری در هیچ خاکی بکار نرود. در همه خاکها آبشویی نمکها همراه با هر آبیاری انجام شود. در مرحله جوانه زنی از آبهای غیر شور و کم شور استفاده شود. در همه موارد از کاربرد این آبها در خاکهایی که زهکشی خوبی ندارند خودداری گردد
خیلی شور	بین 8000تا 13000	بین 12000 تا 20000	فقط در موارد استثنایی ( گیاهان یا ارقام مقاوم به شوری- خاکهای سبک با زهکشی خوب) یا در شرایط اضطراری خشکسالی در دفعات کم استفاده از این اب مجاز است.
ابر شور	بیشتر از 13000	بیشتر از 20000	کاملا غیر مجاز برای آبیاری

ماخذ: نشریه 535 سازمان برنامه و بودجه

آبیاری با آب شور در مرحله اول با ایجاد پتانسیل اسمزی منفی باعث کاهش جذب آب و عناصر غذایی می‌شود و در مرحله دوم باعث تجمع نمک در خاک، کاهش حاصلخیزی و تخریب ساختار خاک می‌شود. واحدهای مورد استفاده در سنجش هدایت الکتریکی عموماً دسی‌زیمنس بر متر (dS/m)، میکروزیمنس بر سانتی‌متر (µS/cm) و یا میلی‌موس بر سانتی‌متر (m℧/cm) است.

سدیم

سدیم یونی است با تاثیر منفی بر گیاهان که غلظت بالای آن در آب آبیاری و خاک باعث ایجاد مسمومیت و کاهش رشد گیاهان و افت میزان محصول می‌شود. مقدار مطلوب سدیم در آب آبیاری برای گیاهان مختلف متفاوت است چراکه همه گیاهان آستانه تحمل یکسانی نسبت به سدیم ندارد. برای نمونه میزان تحمل یون سدیم توسط چند گیاه خاص درجدول زیر قابل مشاهده است.

حساس	نسبتاً حساس	مقاوم
مارچوبه، لوبیا سبز، ذرت علوفه ای، نخود فرنگی، پرتغال، هلو، نارنگی، عدس، باقلا، بادام زمینی	هویج، نیشکر، پیاز، تربچه، برنج، اسفناج، سیب زمینی، گندم	یونجه، جو، چغندر قند، کتان

پارامتر محاسباتی نسبت جذب سدیم (SAR) ، یک پارامتر کلیدی در ارزیابی کیفیت آب آبیاری است. این پارامتر به غلظت سدیم، کلسیم و منیزیم مرتبط است. بصورت عمومی مقدار مجاز نسبت جذب سدیم در آب آبیاری برای اکثر گیاهان کمتر از 10 است. در مقادیر بالاتر، شوری خاک افزایش پیدا کرده و باعث ایجاد محدودیت می‌شود.

کلسیم  

کلسیم عنصری است که در سلامت و رشد گیاهان و بهبود کیفیت خاک نقش دارد. حضور کلسیم تا حدی اثرات منفی سدیم و شوری را تعدیل می کند. کلسیم یک ماده مغذی ضروری برای گیاهان است اما غلظت زیاده از حد آن باعث افزایش سختی آب و کاهش حلالیت برخی عناصر غذایی و کاهش میزان جذب آنها می شود.

منیزیم

نقش منیزیم تا حدی شبیه به نقش کلسیم است. منیزیم برای رشد گیاهان ضروری است و به همراه کلسیم به حفظ ساختار خاک و افزایش نفوذ آب و تهویه آن کمک می‌کند. نسبت متعادلی از کلسیم و منیزیم باعث کاهش نسبت جذب سدیمی (SAR) و کاهش شوری آب می‌شود. منیزیم از عوامل افزایش سختی و تلخی مزه آب است.

سختی

سختی آب عمدتا متاثر از کاتیونهای کلسیم و منیزیم و آنیونهای کربنات و بیکرنات است. سختی آب خودش مستقلاً تاثیر بد و نامطلوبی بر رشد گیاهان ندارد اما وقتی از حدی زیادتر باشد سیستمهای آبرسانی گلخانه ها و سیستمهای مهپاش را دچار گرفتگی و انسداد میکند.

کلر  

افزایش غلظت کلر باعث ایجاد محدودیت در رشد گیاهان می‌شود. از دیگر اثرات عمده آن میتوان از شوری خاک، سمیت یونی، برهم خوردن تعادل عناصر غذایی در گیاهان و کاهش رشد و تولید محصول نام برد.

سمیت یون کلراید	واحد	ناچیز	کم تا متوسط	زیاد
آبیاری غرقابی	میلی گرم بر لیتر	کمتر از 141.6	بین 141.6 تا 354	بیشتر از 354
آبیاری بارانی	میلی گرم بر لیتر	کمتر از 106.2	بیشتر از 106.2

تفسیر آزمایش آب کشاورزی

آزمایشگاه تخصصی آرین فن آزما کلیه پارامترهای موثر بر کیفیت آب و خاک را اندازه گیری می نماید.در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر در خصوص تفسیر آزمایش آب کشاورزی یا ارسال نمونه جهت آزمایش، لطفا با ما تماس حاصل نمایید.

صفحات مرتبط: آزمایش آب کشاورزی، حد مجاز کلر در آب کشاورزی،آزمایش کلیفرم آب، استاندارد آب آشامیدنی 1053